Aşı Olanlar İçin Tehlike Ortadan Kalkıyor Mu?

Dünyayı kasıp kavuran Covid-19 virüsünün aşısı sekiz ay gibi kısa sayılan bir süre içinde bulundu. Üretimi, dağıtılması ve uygulamaya başlanması ise bir yıldan daha az zamanda gerçekleşti. Ellerini çabuk tutan ülkeler aşılarını erken sipariş ettiler ve vatandaşlarını çok hızlı şekilde aşılamaya başladılar.

Aşı çalışmaları son hızıyla devam ediyor, geçerliliği onaylanan en az 4 aşı iki buçuk ay önce kullanıma girdi. Aşıların çok çabuk bulunması ve uygulanmaya başlaması dünya genelinde her şeyin yolunda gideceği beklentilerini doğursa da işler pek öyle gitmiyor. Mutasyon ve varyantlar iyimserlik bulutlarının dağılmasına neden oluyor.

Aşının yüz milyonlarca insana uygulanması ve önümüzün yaz olması pozitif düşünmek için yeterli olmuyor. Aşılar, geçen yılın mart ayında resmen kabul edilen virüse karşı geliştirildi fakat sonbahardan sonra virüs farklılaşmaya başladı. Mutasyon ve varyant kavramlarıyla açıklanan pandemi ‘yoldan çıktı’. Aşıların değişen virüslere karşı etkili olduğu ileri sürülse de henüz nüfusunun tamamını aşılayan ve sonuçlarını bilimsel olarak değerlendirmeye alan ülke yok.

Yılbaşından önce mutasyon ile birlikte hızlı bir çıkış yaşayan salgında son birkaç hafta içinde insan kaybı ve bulaşı rakamlarında gözle görülür bir düşüş var. Kış ayları boyunca uygulanan etkin kapanma nedeniyle mi yoksa aşıların koruyuculuğundan mı kaynaklandığı konusu henüz kesinlik kazanmadı.

AŞILAR NE İŞE YARIYOR?

Birçok aşı, bulaşma ve bulaştırma söz konusu olduğunda tamamen koruma sağlamıyor. Bu nedenle, aşı olan insanlar farkında olmadan virüs taşıyabiliyorlar. Aşı yoluyla iki tür bağışıklık elde ediliyor. ‘Etkin bağışıklık’ yönteminde hastalığın üretimi engellense de vücuda girmesi ya da kendini kopyalaması önlenemiyor. ‘Sterilize bağışıklık’ta ise enfeksiyon tamamen engelleniyor. Bazı durumlarda belirtisiz vakalar bile önleniyor.

Bilim insanlarından derlediğimiz bilgilere göre, şu anda kullanımda olan aşılar, bulaşmayı önleme noktasında etkili değil, vücutta semptom oluşması şeklinde daha fazla görev yapıyorlar. Aşılar ve hastalığa yakalanıp iyileşen insanlar önemli oranda antikor oluşturuyorlar ve yayılma hızının inişe geçmesinin en büyük güvencesi konumundalar. Mevcut aşıların bulaştırmayı durdurma üzerindeki etkilerini kısaca özetlemek gerekirse: Oxford-AstraZeneca, bulaşıcılığı engelleyemese de aşının, “hastalığa dönüşme oranını dikkat çekici şekilde azalttığı” açıklandı. Moderna’nın ilk sonuçları aşının yeni varyantına karşı etkili olduğunu gösteriyor.

Pfizer- BioNTech aşısının, insanların koronavirüs kapmasını engelleyip engellemediği üzerinde kesin bir kanıt bulunmuyor. Ama bazı erken işaretler olumlu. Henüz kesin olmasa da bir araştırmaya göre virüs transferinin bitmesi ve toplum bağışıklığı kazanılması için nüfusun yüzde 60 ila 72’sinin aşı olması gerekli. Yaşadığımız ülke İngiltere gelecek eylül ayına kadar, ülke nüfusunun yüzde 75’ine denk gelen, tüm yetişkin nüfusunu aşılamayı amaçlıyor. Bilim insanları, virüsün tamamen ortadan kaldırılmasının değil, insandan insana bulaşmasının ve azaltmasının hedeflenmesi gerektiğine dikkat çekiyorlar.

COVİD VARYANTLARI NE KADAR TEHLİKELİ?

Pandemiyi başlatan koronavirüsün daha bulaşıcı türleri ortaya çıkıyor. Aşıların bu varyantlara karşı çok etkili olmayacağına ilişkin kaygılar var. Covid-19’un çok sayıda versiyonu var, uzmanlar özellikle birkaç türünden endişe duyuyorlar. İngiltere varyantı: Halihazırda İngiltere’nin büyük bölümünde etkili olan bu tür, 50’den fazla ülkeye yayıldı, bu varyant, uzmanların ifadesine göre “kaygı verici” değişimler geçiriyor.

Güney Afrika varyantı: Bu tür İngiltere dahil en az 20 ülkede görüldü. Brezilya varyantı: Bir düzineden fazla değişikliğe sahip ve bunların birçoğu, virüsü bir hücreye bağlayan başak proteininde bulunuyor. Bu nedenle, araştırmacılar virüsün daha bulaşıcı olduğunu düşünüyor. Tüm virüsler yayılabilmek ve çoğalabilmek için kendilerini kopyalarken mutasyon geçiriyor. Bu değişikliklerin çoğu büyük farklılıklar içermiyor. Hatta bazıları virüsün hayatta kalmasını zorlaştırıyor, bununla birlikte bazı mutasyonlar virüsü daha bulaşıcı ve tehlikeli hale getirebiliyor.

AŞILAR İŞE YARAMAYA DEVAM EDECEK Mİ?

Mevcut aşılar, koronavirüsün önceki versiyonlarına göre tasarlandı. Ama bilim insanları -çok iyi olmasa da- aşıların yeni türlere karşı hâlâ etkili olacağına inanıyor. İlk sonuçlar, BioNTech/ Pfizer aşısının yeni türlere karşı da koruma sağladığına işaret ediyor. Yakında onay alabileceği belirtilen iki yeni koronavirüs aşısıyla (Novavax ve Janssen) ilgili veriler bunların da bir ölçüde koruma sağladığını ortaya koyuyor. Oxford-AstraZeneca aşısının, yeni İngiltere varyantına koruma sağladığını kaydediyorlar.

Moderna’nın ilk sonuçları da aşının Güney Afrika varyantı üzerinde etkili olduğunu gösteriyor. Bununla birlikte bilim insanları, bu varyantta bağışıklık tepkisinin güçlü ve uzun süreli olmayabileceğine de dikkat çekiyorlar. Aşı üzerinde çalışan doktorlar, ileride çok daha farklı varyantların ortaya çıkabileceğini ancak, en kötü senaryoda bile aşıların birkaç hafta içinde yeniden tasarlanabileceğini veya bunlar üzerinde değişiklik yapılabileceği konusunda iyimserler. Grip aşısının her yıl yeni türleri kapsayacak şekilde güncellenmesi gibi koronavirüs aşıları da yenilenerek uygulanmaya devam edecek ve biz Koronavirüs ile birlikte uzun yıllar yaşamayı öğreneceğiz.

Bu yazı 15 Şubat 2021 tarihinde yayınlanmıştır.