Yeni araştırma çığır açıyor: Minicik kan testi hastalıkları, belirtilerden 10 yıl önce tespit edebilir

20 Kasım 2025

500 bin kişinin kanındaki 250 molekülün analiz edildiği dev çalışma, diyabetten kansere ve demansa kadar birçok hastalığın yıllar öncesinden tahmin edilmesini sağlayacak “parmak ucu kan testi” döneminin kapısını aralıyor.

UK Biobank’in 500 bin kişi üzerinde yürüttüğü metabolik profil çalışması, parmak ucundan alınan küçük bir kan örneğiyle hastalık belirtilerinin 10–15 yıl önceden tespit edilebileceğini ortaya koydu. Araştırma, diyabet, kalp hastalığı, kanser ve demans gibi birçok hastalık için yeni bir erken teşhis çağı başlatabilir.

The Guardian’da yer alan habere gore bilim insanları, parmak ucundan alınan küçük bir kan örneğiyle hastalıkları belirtiler ortaya çıkmadan 10 yıl önce tespit edebilecek testlerin geliştirildiğini açıkladı. Bu gelişme, kan dolaşımındaki temel maddelere dair dünyanın en kapsamlı araştırmasıyla mümkün hâle geldi.

UK Biobank’in yarım milyon gönüllüden topladığı kan örneklerinde 250’ye yakın protein, şeker, yağ ve metabolit düzeyi ölçüldü. Ortaya çıkan karmaşık moleküler profiller, her bireyin fizyolojisinin ayrıntılı bir anlık görüntüsünü sunuyor. Tıbbi kayıtlar ve ölüm istatistikleri ile birleştirildiğinde, bu profiller diyabetten kalp hastalığına, kanserden demansa kadar çok sayıda hastalığın riskini yıllar öncesinden tahmin etmeyi mümkün kılıyor.

Edinburgh Üniversitesi’nden bağışıklık sistemi üzerinde çalışan Dr Joy Edwards-Hicks, yeni testlerin “gerçek bir oyun değiştirici” olacağını söyledi:

“Parmak ucundan alınan küçük bir kan örneğini gönderip kişinin sağlık durumu hakkında kapsamlı bilgi edinebilmek, önleyici tıp modeline tam olarak uyuyor. Eğer hastalıkların erken habercilerini belirleyebilirsek, 40’lı yaşlardaki birine risk altında olduğunu söyleyip yaşam tarzı değişiklikleri önerebiliriz.”

Vücudun her köşesinden ipuçları taşıyan metabolitler

UK Biobank, Nightingale Health ile birlikte kan örneklerinde yüzlerce metaboliti — şekerler, amino asitler, yağlar, hormon öncülleri ve üre gibi artık maddeler — ölçtü. Bu maddeler, besinlerin parçalanması, organların enerji kullanması, dokuların onarılması veya yeni dokuların üretimi sırasında ortaya çıkıyor.

Organlar düzgün çalışmadığında metabolik profil hızla değişiyor:

• Karaciğer hastalığı → amonyak yükselir
• Böbrek hasarı → üre ve kreatinin artar
• Kas hasarı → laktat yükselir
• Kanser → glikoz alımı artar

King’s College London’dan Dr Julian Mutz, metabolik profillerin gücünü şöyle özetledi:

“Bu profiller hem genetik yatkınlığı hem de bunun çevresel sonuçlarını gösteriyor; yani kişiye ait tüm fizyolojik tablonun bir fotoğrafını sunuyor. Ayrıca genetikten farklı olarak son derece dinamik.”

500 bin kişilik veriyle daha geniş yelpazede hastalık tahmini

Araştırmacılar, Biobank’in daha önce sunduğu sınırlı metabolik profilleri kullanıyordu. Ancak 500 bin kişinin tam profillerine erişilmesi, erken hastalık işaretlerinin çok daha güvenilir biçimde ve daha fazla hastalık için tespit edilmesini sağlayacak.

Mutz’un kendi çalışmaları özellikle demans riskinin 10–15 yıl önceden belirlenmesine odaklanıyor. Bu sayede doktorlar hastaların yaşam tarzlarında veya tedavilerinde erken müdahaleye gidebilecek. Yeni veri seti, frontotemporal demans gibi daha nadir nörodejeneratif hastalıkların öngörülmesinde de ilerleme sağlayabilir.

Oxford Üniversitesi’nden moleküler epidemiyolog Dr Najaf Amin ve ekibi, metabolik profillerin erkekler ve kadınlar arasındaki yaşlanma farklılıklarını da ortaya çıkardığını belirtti. Bu bulgular:

• cinsiyete göre farklı yaşlanma hızlarını,
• yaşa bağlı hastalıklara yakalanma riskindeki değişimleri,
• ilaçların erkeklerde ve kadınlarda farklı etki gösterip göstermediğini

anlamada yeni kapılar açabilir.

2006’dan bu yana sağlık verilerinden dev bir hazine

UK Biobank, 2006’da gönüllü toplamaya başladı. Proje; yaşam tarzı, genetik, çevresel etkenler, tıbbi görüntüleme verileri ve şimdi 500 bin kişilik tam metabolik profilleri bir araya getiriyor.

Biobank’in baş bilim insanı Prof Naomi Allen, yeni veri setinin önemini şöyle anlattı:

“Metabolitleri incelemek, hastalıkların uyarı işaretlerini keşfetmek, hastalıkların nasıl başladığını ve geliştiğini anlamak, hatta tedavilerin etkilerini izlemek için son derece güçlü bir yöntem.”