Nobel ödüllü şair Pablo Neruda’nın, ‘gizemli ölümü’ incelenecek

Nobel ödüllü şair Pablo Neruda’nın ölümü yarım yüzyılı aşkın bir süredir gizemini koruyor. Ailesi ve yakın çevresi uzun süre O’nun bir suikasta kurban gittiğini iddia etti.

Resmi versiyona göre, Şilili şair ve komünist politikacı, General Augusto, Pinochet’nin Neruda’nın arkadaşı Başkan Allende’yi bir darbeyle devirmesinden 12 gün sonra, 23 Eylül 1973’te prostat kanseri ve yetersiz beslenmeden öldü.

Ancak bir Şili mahkemesi, 20. yüzyılın tartışmasız en önemli İspanyolca şairinin ölümüne ilişkin soruşturmanın yeniden açılmasına karar verdi. Mahkemeden yapılan açıklamada, “gerçekleri açıklığa kavuşturmak için yürütülebilecek kesin prosedürler bulunduğundan soruşturmanın kapatılmadığı” belirtildi.

The Times’a göre bu hamle, Neruda’nın, ‘Deniz Kasidesi’ şiirindeki suyun hareketi kadar başlangıç ve bitişlerle dolu bir hukuk destanının sonuncusu.

Neruda’ya 69 yaşında ölmeden kısa bir süre önce kanser teşhisi konmuş ve darbeden önce tedavi görmüştü. Allende’nin devrilmesinden sonra Pinochet rejimine karşı güçlü bir ses olacağı düşünülen Meksika’ya sürgüne kaçmaya hazırlanıyordu. Ancak hastalanarak, hastaneye kaldırıldı ve dört gün sonra orada hayatını kaybetti.

Ölümünde diktatörlüğün parmağı olduğuna dair şüpheler Şili’nin 1990’da demokrasiye dönmesinden sonra da devam etti. Neruda’nın ölüm nedenine ilişkin bir soruşturma 2011 yılında, şoförü ve kişisel asistanı Manuel Araya’nın şairin ölmeden hemen önce göğsüne gizemli bir iğne yapıldığını söylemesiyle başladı.

Ölüm nedenini belirlemek için 2013 yılında cesedi mezardan çıkarıldı ancak yapılan testlerde kemiklerinde herhangi bir toksik madde ya da zehire rastlanmadı. Ailesi ve şoförü daha fazla soruşturma talep etmişti.

2015 yılında Şili hükümeti, Neruda’nın ölümünden “üçüncü bir tarafın sorumlu olmasının kuvvetle muhtemel” olduğunu söyledi. 2017 yılında yetkililer, iskelet kalıntılarında ve dişlerde Clostridium botulinum bakterisinin parçalarının bulunduğunu bildirdi. Aynı yıl, Şilili ve uluslararası uzmanlardan oluşan bir grup Neruda’nın kanserden ölmediği sonucuna vardı, ancak O’nu neyin öldürdüğünü belirleyemediklerini söyledi.

Geçen yıl Neruda’nın ölümünü araştıran bilimsel bir heyet de vücudunda botulizme neden olan tehlikeli bir bakteri tespit etmelerine rağmen zehirlenip zehirlenmediğini belirleyemedi.

Şairin yeğeni Rodolfo Reyes, Danimarka ve Kanada laboratuarlarında yapılan testlerin Neruda’nın vücudunda “insan yaşamıyla bağdaşmayan büyük miktarda Clostridium botulinum” bulunduğunu gösterdiğini söyledi. Bu toksin sinir sisteminin felç olmasına ve ölüme neden olabiliyor.

Uzmanlar Santiago temyiz mahkemesine bir rapor sundu ancak bir yargıç Reyes’in kanser dışındaki ölüm nedenlerinin araştırılması için davanın yeniden açılması talebini reddetti. Neruda’nın ailesi ve Komünist Parti karara itiraz ederek soruşturmanın bu hafta yeniden açılmasına yol açtı.

Mahkeme, ölüm belgesinin kaligrafik analizinin yapılmasını, yabancı kurumlar tarafından yapılan test sonuçlarının meta analizinin yapılmasını ve Şili’nin dokümantasyon projesi ile Clostridium botulinum uzmanının ifadelerinin alınması için mahkeme celbi çıkarılmasını emretti.

En çok 19 yaşındayken yayımlanan Yirmi Aşk Şiiri ve Bir Umutsuzluk Şarkısı’nda yer alanlar gibi aşk şiirleriyle tanınan Neruda, 1936-1939 İspanya İç Savaşı’nın başında arkadaşı ve şair dostu Federico García Lorca’nın öldürülmesinden sonra komünist oldu.

Neruda’nın romantik imajı, ölümünden sonra yayınlanan anılarında Sri Lanka’da temizlikçi bir kadına tecavüz ettiğini itiraf etmesiyle lekelendi. Ayrıca ilk eşini ve nörolojik bir rahatsızlıkla doğan ve sekiz yaşında ölen kızları Malva Marina’yı terk etti.

Şili’yi 17 yıl boyunca yöneten Pinochet, yaklaşık 3.200 solcu aktivisti ve diğer şüpheli muhalifleri öldüren bir rejimi yönetti. Diktatör 2006 yılında 91 yaşında, rejimi tarafından işlenen suçlardan hüküm giymeden öldü.