Gençlerin kişilik gelişiminde ailenin rolü

6 Aralık 2013

Bir kişinin diğeriyle duygu, dü­şünce ve davranışını etkileme sü­reci olarak kabul edilen “Kişilera­rası iletişimin”; bireyin güvenli, mutlu, üretken gibi özelliklere sa­hip olabilmesindeki fonksiyonu ba­kımından önemi her geçen gün art­maktadır. İnsan, hem sahip olduğu potansiyelini geliştirme hem de çevresindeki diğer insanlarla pay­laşabilme, uyumlu, doyumlu ilişki­ler içinde olma ihtiyacına sahiptir.
Çevresindekilere kendi edindiği, geliştirdiği davranışlarla cevap ve­ren bireyin kişilik gelişimi, bebek­likten itibaren tüm yaşamboyu, aile, okul ve çalışma hayatı yani toplumsal ve kültürel kurumlardaki yaşantılarla şekillenir. Özellikle aile içi ilişkiler ve anne-baba tutumla­rının etkisi bireyin yaşamında ilk, en yakın ve en uzun süreli sosyal iletişim ortamı olması nedeniyle öne çıkmaktadır (Parrot ve arka­daşları, 1994; Terasa ve Holmbeck, 1995). Özellikle aile içi ilişkilerde; ebeveynden birtakım beklentiler içinde olan ergenin, beklentilere yeterli ve doyumlu cevap bulabil­mesinin kişilik gelişiminde önemli olduğu söylenebilir.
Sosyal Statünün Şekillenme­sinde Ebeveyn Rolü
Bireyin, toplum içinde kurduğu ilişkilerini ve gelecekteki sosyal statülerini belirleyecek en önemli faktörlerden biri de aile bireyleriyle kurduğu ilişkilerin niteliği olduğu söylenebilir. Bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimini sağ­lamaya uygun; beslenme, güven ve sevgi ihtiyaçlarının doyu-rulduğu bir aile ortamında büyüyen bireyin, suç işleme ihtimalinin de azaldığı araştırma sonuçlarıyla desteklen­mektedir (Berstein 1981).
Yeterli sevgi ve sevecenlik içinde, duygusal ve sosyal etkile­şimin güçlü olduğu aile ortamında büyüyen çocuklar, gelişmeleri için gerekli deneyimleri elde ederek mutlu bir ergen olma yolundadır. Böyle bir ortamda; anne-babalar çocuklarına daha fazla karar verme ortamları oluşturarak, kendi davra­nışlarının sorumluluğunu üstlen­melerine fırsat verirken, disiplin ise, katı cezadan çok, akıl yürüt­meyi ve açıklamayı içerir. Dolayı­sıyla, aile içinde sosyal ve duygu­sal etkileşim bakımından başarılı bir çocukluk dönemi geçiren bire­yin, arkadaşça ilişkilerini sürdüre­rek, ergenlik dönemi problemlerini daha kolayca çözebileceği kabul edilebilir (Cüceloğlu 1987, Cornell 1989, Winder ve Rau 1982, Duncan 1981, Ersanlı 1996).
Anne-babanın duygusal prob­lemlerinin olması, evlilik ilişkile­rinde başarılı olamamaları, ergenin aile içinde sürekli kavga ve çekiş­meye tanık olması gibi olumsuz ev ortamları, ergeni bir karmaşaya, iç çatışmaya ya da suça yöneltebilir (Omizo 1988, Cüceloğlu 1987, Yavu­zer 1986, Yörükoğlu 1983).
Aşırı koruma ya da hiç ilgilen­meme, çocuklarla ilişkilerinde tutarsızca hareket etme, bir ço­cuğu diğerinden ayırarak sevme ve uyumsuz davranışlarını göre­meme gibi yetersizlikler, ergenlik­teki uyum problemlerinin temelleri olarak söylenebilir.
Anne-babanm tutarsızlığı, erge­nin kararsızlığını ve çelişkili kont­rol dışı davranışlarının artmasına zemin hazırlar. Ergenler de yetiş­kin ayrıcalıklarını istemekte, fakat yetişkin sorumluluğunu reddet­mektedir. Yani, bir taraftan anne-babasından kendisine yetişkin gibi davranmasını bekliyor, bir taraftan da yetişkinliğin gerektirdiği sorum­luluğu almak istemiyor. Ergenin bu çelişkili beklentileri anne-babanm ergene yaklaşımında da çelişkile­rin olmasına sebep olabiliyor (Cor­nell 1989, Kuzgun 1973, Kozacıoğlu 1986).
Sonuç ve Öneriler
Bireyin, özellikle hayatın ilk yıl­larında dengeli ve kararlı bir sevgi içinde yaşaması, hayatının tüm ge­lişim seyrini etkiliyor.
Gençler, isteklerini ve sorunla­rını bilen; kendilerini eseri olarak değil de birey olarak görebilen, kı­sacası kendini anlayabilen, canlı, sı­cak ilişkiler kurabilen ebeveyn is­terler. Bu özellikler doğrultusunda anne-babalara şu önerilerde bulu­nulabilinir:
Genç için en önemli besinin “sevgi” ve “sevecenlik” olduğunu bilerek, yeterince ilgi ve sevgi gös­termelidir.
Gençlerin kendi kendilerini yö­netmeleri yolundaki çabalarını “yaş küçüklüğü” gibi nedenlerle engel­lemeyip, güven duygusunu pekiş­tirmek üzere, onları yapıcı ve aktif kılacak bir ortam hazırlamalıdır.
Her gencin kendine özgü özel­liklerle donanmış, ayrı bir birey olduğunu düşünerek, akranlarıyla ve kardeşleriyle kıyaslama yoluna gitmemelidir.
Anne-babalar, özellikle disiplin konusunda görüş birliğinde olmaya ve gencin yanında tartışmamaya özen göstermelidir.
Ebeveynler eğer çocuklarından anlayış ve saygı bekliyorsa, bunu önce kendisi vermeyi unutmamalı. Aksi hâlde, vermediğini istemek on­ları haklı kılmaz.
Çocuklarının onlarla paylaşmak istemedikleri bir kısım sırları, mek­tupları, hatıra defteri, resimleri ola­bilir. Bunlar, onların özel haklarıdır. Bu haklara saygılı davranmak anne-babaları onların gözünde büyütür. Odasının kapısını vurmak, bir şey isterken rica etmek ve hizmetine karşı teşekkür etmek, mümkün ol­duğu kadar kendisine emir vermek­ten kaçınmak… onlara ve haklarına saygılı davranmanın yollarıdır.
Ülkemizin geleceğini emanet edeceğimiz nesilleri oluşturmanın yanında, her biri ailelerin mutluluk ve huzur kaynağı olan çocukların, bedenen ve psikolojikmen sağlıklı olarak topluma katılması her anne-babarun görevlerinden olduğu unu­tulmamalıdır.