Stonehenge: Cilalı Taş Devri’ne dair bilinenleri baştan yazıyor

20 Ağustos 2024

Bilim insanları Stonehenge’le ilgili büyük bir gizemi aydınlattı. Bulgular, binlerce yıl önce Britanya’da yaşayan kişilerin sanılandan daha gelişmiş taşımacılık yöntemleri kullandığına işaret ediyor.

Birleşik Krallık’ın Wiltshire kentindeki Stonehenge, nasıl yapıldığından taşıdığı amaca kadar pek çok soru işaretiyle 5 bin yıldır Salisbury Düzlüğü’nde duruyor. Güneş ve Ay’ın hareketleriyle bağlantısı olduğu düşünülen binlerce yıllık yapının taşlarının nereden geldiği de bir diğer merak konusu.

Daha önceki çalışmalarda Stonehenge’in, Marlborough’da bulunan sarsen ve Galler’den getirilen mavi taştan yapıldığı ortaya çıkmıştı. Yaklaşık 100 yıldır, yapının merkezindeki Sunak Taşı’nın da 200 kilometre kadar uzaktaki Galler’den getirildiği düşünülüyordu. Ancak önde gelen hakemli dergi Nature’da yayımlanan bir çalışmada, bu taşın yaklaşık 750 kilometre ötedeki İskoçya’dan taşındığı ortaya kondu.

Cilalı Taş Devri’ne ait Stonehenge’in yapımına MÖ 3 bin civarında başlanmış ve yüzlerce yıla yayılan bir süreçle aşamalı olarak tamamlanmıştı. Artık yarısı yerin altına gömülü olan Sunak Taşı’nın, MÖ 2 bin 620 ila 2 bin 480’deki ikinci aşamada yapıya eklendiği tahmin ediliyor. 5 metre uzunluğunda ve 6 ton ağırlığındaki taş, başka iki taşın altında yan yatmış halde durduğu için pek göze çarpmıyor.

Avustralya ve Birleşik Krallık’tan araştırmacılar, Sunak Taşı’nın içindeki minerallerin yaşını ve kimyasal bileşimini analiz etti. Bulgularını Avrupa’daki diğer taş ve tortullarla karşılaştıran ekip, bu taşın Galler’deki taşlardan tamamen farklı olduğu sonucuna vardı. Yapıdan aldıkları örnekler en çok İskoçya’nın kuzeydoğusundaki Orcadian Havzası’nda bulunan Eski Kırmızı Kumtaşı’yla eşleşti.

Taşın en az 750 kilometre öteden taşınması hem Stonehenge’le hem de Cilalı Taş Devri’yle ilgili bilinenlere yeni bir boyut kazandırıyor. University College London’dan Rob Ixer, yazarları arasında yer aldığı çalışma hakkında “Cilalı Taş Devri’ndeki bütün Britanya Adaları’nın popülasyonları arasındaki ilişkileri baştan sona yeniden yazıyor” diyerek ekliyor:

“Bilim çok güzel, olağanüstü ve önümüzdeki onlarca yıl tartışılacak… İnsanın ağzı açık kalıyor.” Son çalışma önemli bir soruyu cevaplamasına karşın yeni soru işaretlerini de beraberinde getiriyor. Bulguların “gerçekten şoke edici” olduğunu söyleyen Ixer şöyle ekliyor: “Bu çalışma iki önemli soruyu gündeme getiriyor: Sunak Taşı, İskoçya’nın en kuzeyinden, en az 700 kilometre mesafeden Stonehenge’e neden ve tam olarak nasıl taşındı?”

Bilim insanları bu dönemde Britanya’nın ormanlarla kaplı olmasından yola çıkarak Sunak Taşı’nın karadan taşınmasının çok zor olacağını düşünüyor. Bu nedenle taş, 5 bin yıl kadar önce muhtemelen deniz üzerinden Salisbury Düzlüğü’ne götürüldü. Curtin Üniversitesi’nden çalışmanın bir diğer ortak yazarı Chris Kirkland “Böylesine büyük bir yükü İskoçya’dan İngiltere’nin güneyine karayoluyla taşımak son derece zor olurdu; bu durum Britanya kıyıları boyunca muhtemel bir deniz taşımacılığı rotasına işaret ediyor” diye açıklıyor:

“Bu da uzun mesafeli ticaret ağları ve çoğunlukla Cilalı Taş Devri’nde Britanya’da var olduğu sanılandan daha yüksek düzeyde bir toplumsal örgütlenmenin sinyalini veriyor”

Çalışmada yer almayan arkeolog Mike Pitts ise taşın karadan sürüklenerek taşınmasını daha muhtemel görüyor. Araştırmacılar taşın İskoçya’nın tam olarak hangi bölgesinden ve nasıl taşındığını anlamak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulduğunu belirtiyor.

Aberystwyth Üniversitesi’nden çalışmanın ortak yazarı Richard Bevins, “Kimyasal analiz ve tarihlendirme çalışmalarımızın nihayet bu büyük gizemi çözdüğünü bilmek heyecan verici” ifadelerini kullanıyor: “Sunak Taşı’nın İskoçya’nın kuzeydoğusunun tam olarak neresinden geldiğini tespit etmeye yönelik arayışımız devam edecek.”