Vücudun en gizemli organı: Beyin

14 Mart 2019

Bilim dünyasının yıllardır sırla­rını çözmekle bitiremediği, her gün yeni özelliklerini keşfettiği beyni­miz, buna karşın hala bilinmeyen­lerle dolu, en gizemli, en komplike organımız.

Prof. Dr. Geysu Karlıkaya, beyni­mizin, kafatasından çıkarılıp girinti ve çıkıntıları düzleştirildiğinde dört tane A4 kağıdı kadar yer kapladı­ğını belirtirken, ‘beynimizin sadece yüzde 10’unu kullandığımız’ bilgi­sinin gerçeği yansıtmadığını söy­lüyor.

11-17 Mart Beyin Farkındalık Haf­tası nedeniyle açıklama yapan Dr. Karlıkaya, beynin 9 gizemini şöyle anlatıyor:

Vücut ağırlığımızın sadece yüzde 2’sini oluşturuyor

Vücut ağırlığımızın sadece yüzde 2’sini oluşturan, yaklaşık 1300-1400 gram olan beynin yüzde 69-85’ini su oluşturuyor. Beynimiz vücudu­muzda kapladığı yerin aksine tüm enerjimizin yüzde 20’sini harcıyor. Ancak beynin büyüklüğünün zeka ile direkt orantısı yok gibi görünü­yor. (Albert Einstein’ın beyni 1230 gramdı). İnsan beyninde yaklaşık 86 milyar sinir hücresi ve bu hücreler arasında yüzlerce trilyon bağlantı bulunuyor. Bu hücrelerin yoğun­luğu, bağlantıları ve beyindeki kıv­rımların miktarı daha önemli. Kıv­rımlar ne kadar fazla ise o kadar iyi. (Maymun ve yunusların kıvrımları çok belirginken farelerin beyin yü­zeyi düz).

Beyin gelişimi anne karnında başlıyor

Beynimizin gelişiminin en hızlı olduğu dönem bebeklik dönemi! Gebelik sırasında annede depres­yon ve aşırı stres bebeğin beyin fonksiyonlarını olumsuz etkiliyor, tam tersi iyi beslenme ve meditas­yon olumlu etki yapıyor. Beynin ana bağlantıları doğumda hazır oluyor, ilk 1-2 yılda sinir kılıflarının gelişme­sinin ardından yürüme, konuşma vb fonksiyonlar da gerçekleşiyor. Beyin kapasitesi 20’li yaşlarda pik yapıyor, 25 yaşından itibaren bey­nin bazı bölümleri küçülmeye baş­lıyor ancak hayat boyu beyin değiş­meye devam ediyor, yeni hücreler ekleniyor. Kelime hazinesi 70’li yaş­lara kadar korunabiliyor.

Cinsiyete göre farklılık göste­riyor

Bu farklılık doğum öncesi başlı­yor ve yaşlılık dönemine dek bu ger­çek değişmiyor. Kadın beyni ile er­kek beyni birbirinden farklı. Erkek­lerde beyin ağırlığı kadınlara göre yaklaşık 100 gram daha fazla. Ağır­lığın yanı sıra fonksiyonel olarak da fark var. Örneğin kadınlarda hafıza ve sosyal tanıma becerileri, dil yete­nekleri daha üstünken, erkeklerde motor (hareket) ve uzaysal algılama özellikleri daha gelişmiş.

Beynimiz yaptığımız işe göre çalışıyor

Beynimizin farklı bölgelerinin farklı görevleri var, yaptığımız işe göre beynimizin farklı bölgeleri ça­lışıyor. Örneğin; fiziksel bir aktivite sırasında beynimizin hareket mer­kezleri ağırlıklı olarak çalışırken; konuşurken konuşma merkezi, bir şey okurken görme merkezi daha aktif oluyor. Ancak farklı merkezle­rin birbiri ile iletişimi hemen hemen sürekli olarak devam ediyor. Yeni görüntüleme teknikleri sayesinde bir iş yaparken beynin hangi bölge­lerinin aktif olduğunu gözlemlemek mümkün ve tek bir iş için bile be­yindeki farklı merkezlerin aktifleşe­rek birbiri ile iletişim kurabildiğini gözlemleyebiliyoruz. Herhangi bir problem olduğunda bu iş bölümü değişebiliyor ve beyin yeniden or­ganize olarak fonksiyonunu devam ettirebiliyor.

Ağrıyı, acıyı hissetmiyor

Beyin dokumuz ağrıyı hisset­mez. Baş ağrısı beyinden kaynak­lanıyor gibi hissedilse de ağrı as­lında beyin etrafındaki damar ve sinir benzeri ağrıya duyarlı yapı­lardan kaynaklanır.

Düzenli egzersiz hafızayı güç­lendiriyor

Fiziksel egzersiz sadece kalp ve vücut kasları için faydalı değil, beyni de geliştiriyor. Beynin hafıza merkezi düzenli egzersiz ile birkaç ay içerisinde büyüyebiliyor, benzer bir durum düzenli zihinsel aktivite sırasında da görülebiliyor. Yeni bir dil öğrenmek, bir müzik aleti çal­mayı öğrenmek gibi. Bu olumlu et­kinin oluşması için dilin öğrenilmesi de muhtemelen gerekmiyor, çalış­mak yeterli. Çalışma bırakıldığında ise her şey eski haline dönüyor.

Sağlıklı beslenme olumlu etki­liyor

Bol meyve, sebze içeren ve ağır­lıklı zeytinyağı kullanılan diyetler hafıza dahil pek çok beyin fonksi­yonu üzerine olumlu etki yapıyor. Şekerin az tüketilmesi de önemli an­cak probiyotik bakterilerin bilişsel fonksiyonlar üzerine etkisi hala tar­tışmalı.

Kaliteli uyku hafızayı kuvvet­lendiriyor

Sağlıklı bir uyku, güçlü bir hafıza için gereken faktörlerden bir tanesi. Az uyuyan veya kalitesiz uyuyan ki­şilerde öğrenme güçlükleri ve ha­fıza problemleri görülebiliyor. Uyku aynı zamanda beyinde temizlik gö­revi üstleniyor. Alzhemier hastala­rında beyinde biriken amiloid pro­teini uyku sırasında beyinden uzak­laştırılıyor.

Fazla GPS kullanımı beyni olumsuz etkiliyor

Londra taksi sürücülerinde yapı­lan çalışmalarda; beynin hafıza mer­kezi olarak kabul edilen hipokampu­sun belli bölgelerinin başka meslek sahiplerine kıyasla daha fazla geliş­tiği gözlenmiş. (Londra’da taksi sü­rücüsü olmak için 25 bin caddenin öğrenilmesi gerekiyor.) GPS kulla­nımı ile de aynı bölgelerde küçülme olmaması için yeni bir yere ilk gi­dişte GPS kullanılsa bile dönüşte kullanmamak daha doğru.