Bu yılın başlarında, Muhafazakar Parti’nin genellikle en düşünceli isimlerinden biri olan Jeremy Hunt, ihtiyatı elden bırakır gibi görünerek meslektaşlarını şaşırttı. Radikal ekonomi politikalarıyla finans piyasalarında Büyük Patlama’ya yol açan vergi indirimcisi Maliye Bakanı Nigel Lawson’ı taklit etme sözü verdi. Alt metin açıktı: Sonbahar açıklamasında vergileri düşürdükten sonra, 6 Mart bütçesinde çok daha fazlası gelecekti.
O dönemde Hunt’ın iyimser olmak için iyi bir nedeni vardı. Mali denetim kuruluşu Bütçe Sorumluluğu Ofisi (OBR) hükümetin bütçede 30 milyar sterlin kadar harcama yapabileceğini tahmin ediyordu. Hükümetin borçlanma maliyetlerinin düşmesi spekülasyonların artmasına neden oldu. Muhafazakârların gelir vergisinde 2p’lik bir kesinti, ulusal sigortada yeni bir indirim, veraset vergisinde kesinti ve çocuk yardımını orta gelirli ailelere de genişletmeyi düşündüğü söyleniyordu.
The Times’ta yer alan habere göre, iki ay sonra mali tablo dramatik bir şekilde değişti. Devlet borçlanma maliyetindeki artış ve düşen enflasyon nedeniyle azalan vergi gelirlerinin bir araya gelmesi, mali boşluğun şu anda yaklaşık 13 milyar sterlin olduğu anlamına geliyor. Rishi Sunak ve Hunt ‘ın 6 milyar sterlini rezervde tutmaya karar verdikleri göz önüne alındığında, önemli vergi kesintileri için nispeten az yer kalıyor.
Bir zamanlar potansiyel bir oyun değiştirici olarak görülen Çarşamba günkü ilkbahar bütçesi, Hunt’ın ulusal sigortayı yüzde iki puan düşürdüğü sonbahar açıklamasının hayal kırıklığı yaratan bir devamı olarak görülüyor. Planlanan vergi indirimlerinin neredeyse tamamı rafa kaldırıldı ve geriye ulusal sigorta kesintileri ile akaryakıt vergisinin dondurulmasının uzatılması kaldı. Yıllık 10 milyar sterlinlik maliyeti göz önünde bulundurulduğunda, ulusal sigortada yapılan iki puanlık kesintinin tekrarlanması bile muhtemelen zor olacaktır.
Eski bir kabine bakanı, “Hazine bakanları sadece vergi indirimlerine tırmanmakla kalmıyor, vadinin dibinde altından bir tünel kazmaya çalışıyorlar,. Hepsi çay odasında dolaşıp herkesi fazla bir şey beklememeleri konusunda uyarıyor. Oyunun bir şeyleri konuşarak geçiştirmek olduğunu biliyorum ama bu grupla birlikte gerçek de bu olma eğiliminde” dedi.
Hunt bunun yerine, ulusal sigorta kesintileri için para bulmaya çalışırken kendisini potansiyel gelir artırıcılara yönelmek zorunda buldu. Bunu yaparken de İşçi Partisi’nin ‘kıyafetlerini giymesi’ bekleniyor. Hunt, İşçi Partisi’nin ana vaatlerinden biri olan non-dom vergi statüsünü azaltmaya hazırlanıyor. Muhafazakârların bunu yapmanın yabancı yatırımları caydırabileceği konusunda defalarca uyarıda bulunduğu göz önüne alındığında, bu siyasi bir risk. Habere göre, Sunak’ın eşi Akshata Murty de daha önce non-dom statüsünden yararlanmıştı.
Ancak bunun siyasi bir avantajı da var. İşçi Partisi, non-dom vergi rejiminin azaltılmasından elde edilecek yıllık 2 milyar sterlinlik geliri, okul çocukları için ücretsiz kahvaltı kulüpleri, yüz binlerce ek diş hekimi randevusu ve NHS bekleme listeleriyle mücadele gibi bazı önemli vaatleri finanse etmek için kullanmayı planlıyordu.
Mali istikrarı sunumunun merkezine koyan gölge Bakan Rachel Reeves‘in gelir vergisi veya ulusal sigorta kesintilerine verdiği açık destek göz önüne alındığında, bu vaatlerden vazgeçmekten başka seçeneği kalmayacaktır. Ancak İşçi Partisi, acı verici olsa da bunun ödenmeye değer bir bedel olduğuna inanıyor. Bir İşçi Partisi kaynağı, “Güven, önemli olan tek temel şeydir. Rachel üç yılını müstakbel demir bakan olarak itibarını inşa etmekle geçirdi. Bu umutsuz, hükümetin sonu gibi bir şey. İnsanlar içgüdülerine göre oy veriyor. İçgüdüleri daha kötü durumda olduklarını söylüyor” dedi.
Hunt’ı bekleyen en zor karar kamu harcamaları konusunda. Şu anda hükümet 2025’ten itibaren harcamaları toplamda yüzde 1 oranında arttırmayı planlıyor ancak ekonomistler bunun koruma altında olmayan departmanlarda önemli kesintilere yol açacağını belirtiyor. Hunt daha da ileri giderek harcamaları sadece yüzde 0.75 oranında arttırıp arttırmamayı değerlendiriyor, bu da vergi kesintileri için yaklaşık 5 milyar sterlin serbest bırakacak. Siyasi hesaplamalara göre, İşçi Partisi’nin kesintileri desteklemekten başka çaresi yok çünkü işçiler için vergilerin azaltılmasını destekliyor. Ancak Muhafazakârların “toprağı tuzlama” stratejisinin bir parçası olarak İngiltere’yi kemer sıkma politikalarına geri döndürmekle suçlanması riski de var.
Hükümetin en üst düzeylerinde OBR’ye karşı bir hayal kırıklığı var. Liz Truss‘un Başbakanlığının miraslarından biri, mali gözlemcinin artık etkin bir şekilde kutsal sayılması. Truss’un felaket mini bütçesi için OBR’den vazgeçme kararı, bunu takip eden piyasa kargaşasında önemli bir faktör oldu. Ancak özel olarak gerginlikler artıyor. Üst düzey bir Muhafazakâr, OBR’nin revize edilmiş tahminlerinin hükümetin planlarını fiilen “öldürdüğünü” söylerken, bir diğeri daha da ileri giderek OBR’nin Muhafazakârları “mahvetmeye” niyetli bir grup “solcu ekonomist” olduğunu öne sürdü. OBR Başkanı Richard Hughes’un hükümetin harcama planlarının “hayalden de kötü” olduğunu söylemesiyle ilişkiler daha da kötüleşti. Bu hafta OBR’nin, hükümetin merkezi büyüme tedbirlerinden bazılarının notunu düşürerek, 2 milyar sterlin daha bulmalarını istemesi özellikle hayal kırıklığı yarattı.
Bir hükümet kaynağı “Resolution Foundation’dan bir grup yirmili yaşlardaki genç her şeyi veto ediyor” dedi
Bir yetkili, Başbakanın, birçok Muhafazakâr milletvekilinin genç seçmenleri geri kazanmak için kritik olarak gördüğü ilk kez ev alacaklara yardım gibi alanlarda bile ek harcama ya da yatırım içeren her türlü öneriyi şahsen veto ettiğini söyledi. Michael Gove ‘un bütçenin konut kredilerinin daha uygun fiyatlı hale getirilmesi için kullanılması yönündeki yoğun ricalarına rağmen, yetkililer bu taleplerin karşılık bulmadığını söylüyor. Bir yetkili, “Bütçede konutla ilgili olarak marjlar dışında temelde hiçbir şey yok. Çok şey istedi ve hepsi reddedildi” dedi.
Whitehall’dan üst düzey bir yetkili Sunak’ın bütçe süreci üzerindeki sıkı kontrolünün hayal kırıklığına neden olduğunu söyledi.
Bakanlar “Yetkililer arasındaki espri Hunt’ın tarihteki en iktidarsız Maliye Bakanı olduğu ve 10 numaradan onay almadan 5 milyon sterlin bile harcayamadığı yönünde. Sunak vergi kesintileri üzerine bahse girmeye karar verdi ve hesap çizelgelerini satır satır inceleyerek diğer her şeyi veto ediyor. Para isteyen her departman geri çevriliyor” dedi.
Eski Maliye Bakanı George Osborne bu hafta No 10’un gelir vergisi oranının düşürülmesi için bastırdığını ancak bunun enflasyonist olarak görülmesi nedeniyle gerginliğin arttığını iddia etti. Osborne, Political Currency podcast’inde yaptığı açıklamada, “Bu konu pek çok anlaşmazlığın, tartışmanın ve argümanın kaynağı olmuştur” dedi.
Habere göre, bazıları ise Hazine’nin kasıtlı olarak beklentileri düşük tuttuğuna ve harcayacak daha fazla parası olabileceğine inanıyor. Harcayacak 20 milyar sterline yakın parası olduğunu öne sürüyorlar ki bu da gelir vergisinde 2p’lik bir kesinti yapmak için yeterli olacaktır.
Özel olarak bazı milletvekilleri, kamu harcamalarındaki artışlar yerine vergi kesintilerine öncelik vermeye odaklanmanın sadece yüksek riskli bir strateji değil, aynı zamanda kamuoyu desteğine dair çok az kanıt bulunan bir strateji olduğu konusunda endişeli.
YouGov’un The Times için yaptığı kamuoyu yoklamasına göre, mevcut Muhafazakar seçmenlerin yüzde 40’ı da dahil olmak üzere, halkın yüzde 47’si daha fazla vergi indiriminin karşılanamaz olduğunu düşünüyor. ‘Ektra’ para olması halinde hükümetin önceliğinin ne olması gerektiği sorulduğunda, yüzde 55 kamu hizmetlerine daha fazla harcama yapılmasını desteklerken, sadece yüzde 30’u vergi kesintilerinden yana. 2019’da Muhafazakâr Parti’ye oy verenler arasında bile okullara, hastanelere ve polise daha fazla para harcanmasını isteyenler, vergi kesintilerini destekleyenlerden daha fazla.
Bazıları, ulusal sigortadaki iki puanlık indirimin, Muhafazakârların oy oranını düşürmemesinin nedeninin seçmenlerin kendilerini dinlememesinden değil, en iyi ihtimalle bu politikaya karşı kararsız olmalarından kaynaklandığını düşünüyor. NHS’de rekor bekleme süreleri varken, harcamalara sempati duyuyor görünmek yerine vergi indirimlerini öne çıkarmanın seçmenlere yanlış mesaj vermesinden endişe ediliyor.
Eski bir bakan, “En büyük şaka Rishi’nin sol görüşlü olması. Bakan olarak, bazı gerçekten önemli projelere para bulmak için O’nunla mücadele ettim ve cevabım hep hayır oldu. Temelde ve ideolojik olarak düşük vergili, küçük devletli bir Muhafazakâr” dedi.