‘Deja vu’ hissinin gizemi çözülüyor!

20 Ağustos 2024

Bir an için kendinizi daha önce yaşadığınız bir anın tam ortasında bulduğunuz oldu mu?

Deja vu olarak bilinen bu garip ve gizemli deneyim, çoğumuzun hayatında bir an olsun yaşadığı bir olgudur. Peki, zihnimiz neden bize bu tanıdık anları yaşatıyor? Bir odada yürürken ya da bir sohbete dalmışken birden bire o anı daha önce yaşadığınızı hissettiniz mi?

Deja vu olarak adlandırılan bu garip his, hafızamızın bilinmeyen köşelerinde yatan derin bir sır olabilir. Bilim insanları, bu fenomenin arkasındaki nedenleri anlamak için zihinlerimizin gizemli oyunlarını çözmeye çalışıyorlar.

Çalışma, İngiltere’de klinik nörolog olan Adam Zeman ve ekibi tarafından, epileptik dejavunun sağlıklı bireylerin yaşadığı olağan dejavudan ne kadar farklı olduğunu belirlemek amacıyla yürütüldü. Epileptik hastalarda görülme sıklığının daha yüksek olması dışında fark çok azdı. Aslında, dejavu ile ilgili bir çalışma 1950’lerin başlarında başlamış ve araştırmacılar elektriksel uyarım yoluyla beynin hangi bölgelerinin bundan sorumlu olduğunu bulmaya çalışmışlardır. 1970’lerde, beynin medial temporal lobundaki elektrotlar kullanılarak yapay olarak deja vu’yu tetikleyen bir yöntem keşfedildi.

HAFIZA VERİ MERKEZİNİN BİR FENOMENİ SAYILIYORDU

Zeman, araştırmacıların daha önce deja vu’nun beynimizin hafıza veri merkezi olan hipokampüsün bir fenomeni olduğunu varsaydıklarını belirtmiştir. Bununla birlikte, yeni çalışmalar, tanıdık şeyler olduğunda, tanıma ile ilişkili bir alan olan perirhinal korteks gibi komşu alanların katılımını tanımlamıştır.

EPİLEPSİ HASTASI OLMAYAN İNSANLARDA NASIL ORTAYA ÇIKIYOR?

Şimdi ortaya çıkan asıl soru, nöbet için sözde bir uyarı zili olan déjà vu’nun epilepsi hastası olmayan insanlarda neden ortaya çıktığıdır? Bir teoriye göre déjà vu, sağlıklı insanların bile yaşadığı nöbetlerin minyatür bir versiyonudur.

“KÜÇÜK BİR NÖBET”

Kanadalı ünlü beyin cerrahı Wilder Pentfield déjà vu’yu “küçük bir nöbet” olarak adlandırmıştır, ancak bu lakap bu alandaki diğer araştırmacılar tarafından tartışılmaktadır. Zeman, sağlıklı insanların kafa içi beyin aktiviteleri kaydedilmediği için herhangi bir kanıt bulmanın zor olduğunu belirtti.

BU HİSSİ YAŞAMAYA KİMLER DAHA YATKINDIR?

Déjà vu, çok doğal olmamasına rağmen oldukça yaygındır. Nüfusun yaklaşık üçte ikisi hayatlarının bir döneminde deja vu yaşamıştır, ancak çoğu durumda sadece birkaç saniye sürmektedir. Ayrıca duygusal stres ve yorgunluk nedeniyle de ortaya çıkabilir. Çocuklar nadiren deja vu yaşarken, 20’li ve 30’lu yaşlardaki genç yetişkinlerin deja vu yaşama olasılığı daha yüksektir. Daha sonra dejavu yaşama olasılığınız azalır.

Dejavunun yaşlılıkta ortaya çıkması muhtemelen epilepsi ve nöbetlerle ilişkilidir. Ayrıca araştırmalar, daha uzun süre eğitim gören kişilerin dejavu yaşama olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Déjà vu’nun gündüzden ziyade gece ortaya çıkma olasılığı daha yüksektir. Serotonin bazlı uyuşturucu ve ilaç kullanan kişiler de dejavuya daha yatkındır. Rüyalarını daha uzun süre hatırlayabilen sık seyahat edenlerin de dejavu yaşama olasılığı yüksektir.