Enerji (gaz) tedarikçim iflas etti. Neden?

Bu yazı 13 Aralık 2021 tarihinde yayınlanmıştır

Birçok enerji (başlıca gaz) tedarikçisinin son zamanlarda iflas ettiğini – ticarete son verdiğini – fark etmişsinizdir. 2021 yılının başında Birleşik Krallık’ta 70 civarında gaz tedarikçisi olduğu tahmin ediliyordu.

2021 yılının sonuna kadar sadece 10 tane kalması mümkün. Ağustos ayından ekim ayına kadar 20 civarında şirket kapandı. Neden böyle oldu? Enerji piyasasında devlet denetimi azaltıldığından beri, hemen hemen herkesin enerji firması açmasına izin verildi. Bazıları çok küçük firmalardı ve sadece birkaç yüz müşteriye hizmet veriyordu. Bazılarıysa birkaç bin müşteriye.

Büyük ve köklü firmaların milyonlarca müşterisi var. Enerji işinde de büyüklük gerçekten önemli bir şey gibi görünüyor. Enerji veya gaz, basit bir iş gibi görünebilir. Tedarikçi olarak toptan piyasadan gaz alınır ve müşterilere – nihai tüketicilere – perakende fiyatından satılır. Başka yerde olduğu gibi buradaki müşteriler de alabilecekleri en iyi anlaşmayı arar.

Şimdi anlatacağım senaryoyu hayal edin. Komşunuzun çocuğu, George, üniversiteyi yeni bitirdi (2018 diyelim) ve yüksek maaşlı bir iş bulamıyor. Sonra üniversiteden bir arkadaşını arıyor ve akıllarına bir enerji (gaz) firması kurma fikri gelir.

Toptan gaz sağlayan bir tedarikçi bulurlar ve mesela (sadece örnek olarak söylüyorum) kilovat-saat (ünite) başına 7 sterline gaz satın almak için anlaşma yaparlar. Tedarikçi, mesela ünite başına 9 sterlinlik bir sabit fiyatı garanti edecek bir kontrat seçeneği sunar.

Ancak, minimum 10 milyon ünitelik vadeli miktarla. Arkadaşların henüz tek bir perakende müşterisi bile yok ve bu yüzden gelecek yıl ya da daha fazla süre boyunca o kadar fazla gaz satın almayı taahhüt edemiyorlar. Yani, ünite başına 7 sterlinlik standart, değişken fiyat kontratına mecbur kalırlar.

Fiyat, toptan piyasa fiyatlarına bağlı olarak her an değişebilir.

George da mesela British Gas’ın gazı kaça sattığına bakar ve temel değişken perakende fiyatlarının (diyelim ki) ünite başına 15 sterlin olduğunu görür. Onlar da ünite başına 13 sterlinden iki yıllık sabit fiyat planı sunmaya başlarlar.

George, enerji piyasası hakkında pek bir şey bilmiyor (üniversitede Tarih ve Fransızca okudu) ama British Gas’ın sunduğu anlaşmayı kopyalayıp fiyatını düşürmeye karar verirler. Ünite başına 13 sterline esnek bir plan ve ünite başına 12 sterline 2 yıl sabit fiyatlı bir plan sunarlar. Gazı hala ünite başına 7 sterlinden alıyorlar.

2019 ve 2020 boyunca işler yolunda gider. Ailelerini, arkadaşlarını, komşularını ve daha fazla kişiye hizmet vermeye başlarlar. Ne de olsa onların verdiği fiyat, British Gas’ın verdiği fiyattan daha iyi ve insanlar da tasarruf etmeyi sever. Enerji piyasası hükümet ve düzenleyici kurum olan Ofgem tarafından denetlenmektedir ve HERHANGİ bir firmanın her yıl fiyatlarını ne kadar yükseltebileceğiyle ilgili bir limit uygulanmakta.

Ekim 2021’de bir firmanın fiyatlarında yıllık olarak yapabileceği artış miktarı, ortalama bir hane halkı tüketimi için 139 sterline çıktı.

Ancak, toptan gaz fiyatları Ocak 2021’den beri yüzde 250 arttı. Bunun birçok nedeni var. Bunun için tedarik sorunları, rüzgar ve solar üretiminin (elektrik için) beklenenden az olması ve Rusya’nın fiyat yükseltmeleri gibi şeyleri suçlayabilirsiniz. Yine de mesele bunların hiçbiri değil.

Mesele, George ve yeni firmasının 3 bin müşteriye ünite başına 12 ve 13 sterlin fiyatla gaz satmak zorunda olması. Planı 13 sterline yükseltme (belki 13,50) seçenekleri var ama artık gazı ünite başına 17,50 sterlinden alıyorlar. 7 sterlinlik fiyat yüzde 250 arttı. Onlar da işi durdurup çok hızlı bir şekilde iflas eder.

Müşterilerinin tümü British Gas’a geçer ve George da amcasının süpermarketinde işe girerek raf dizmeye başlar. Büyük oyuncular, ihtiyaçları olan enerji miktarını yıllar öncesinden alabilir ve alırlar da. Masraflarını ayarlayabilirler ya da fiyat istikrarını garanti altına almak için özel finans programları kullanırlar.

Küçük firmalar bunu yapamaz. Satın alımlarını çok önceden yapacak çapları veya paraları yoktur. Yani, bu yıl olduğu gibi piyasayı bir kriz vurduğunda, onlar da dibe çöker.