Riskler daha büyük, borçlar daha yüksek (2)

Bu yazı 23 Ekim 2023 tarihinde yayınlanmıştır

…Merkezileştirme: Küresel finans sistemi, zaman içinde daha çok bütünleştirildi ve merkezileştirildi. İlk olarak, buna küreselleşme ve bilişim sistemleri katkı yaptı. Bunlar, tüm dünyadaki kurumlar ve finans piyasaları arasında daha güçlü bağlantılar yarattı ve karşılıklı ilişkilerini arttırdı. Ancak, buna ek olarak, birçok ülkede finans endüstrisinin sağlamlaştırıldığını görüyoruz. Finansal kurumların sayısının küçük olması ve kalan kurumların daha büyük olması amaçlanıyor.

Belirgin bir örnek: ABD’deki ticari bankaların sayısı, 1984 yılından 2022 yılına kadar, 14 bin 496’dan 4 bin 135’e düştü. Yani, ticari bankaların sayısı yüzde 70 oranında azaldı. Bu dönemde, ülkede bankalara yatırılan toplam para miktarında en büyük dört bankanın payı, yüzde 15’den yüzde 40’ın üzerine çıktı. Merkezileştirilmiş bir sistem, birçok bakımdan, dağıtımlı bir sisteme göre daha kırılgandır. Merkezileşmiş sistemde tek bir yerin darbe alması, tüm sistemin darbe alması anlamına gelir. Ancak, dağıtımlı bir sistem, tüm sistemi sarsmadan belli darbeleri sindirebilir. “Batamayacak kadar büyük” diye bir şey yoktur.

Karmaşıklık: Küresel finans sistemi daha karmaşık bir hale geldi. Bu karmaşıklık, hem giderek daha da küreselleşen ve şube ağları ile iş ilişkilerini içine alan sistem yapısına hem de sistemin içinde yaygın olan bazı finansal araçlar (yapısal araçlar, türev ürünler ve benzerleri) karmaşasına yansımış durumda. Nassim Nicholas’ın (“Siyah Kuğu” ve “Antikırılganlık” yazarı) açıkladığı gibi, karmaşık sistemlerdeki sorun, tanımlanması her zaman kolay olmayan bir sürü karşılıklı bağımlılıklar barındırmaları ve bazen reaksiyonların doğrusal olmamasıyla karakterize edilmeleridir.

“Doğrusal olmayan” ne demek? Örneğin, bir ilacın dozunu iki katına çıkardığınızda, fiziksel reaksiyon da mutlaka ikiye katlanmaz. Bunun yerine iki katından çok daha az veya çok daha fazla reaksiyon olur. Küresel finans sisteminin aksine, insan bedeni gibi karmaşık sistemlerde sebep, çare ve beklenen etki arasındaki basit oranları tanımlamak kolay değildir. İnsan yapımı karmaşık sistemler, tahmin etmeyi zorlaştıran ve şiddetli olaylar meydana getiren zincirleme reaksiyonlara karşı daha da fazla savunmasızdır. Bu nedenle çoğu kez sadece nerede başladığınızı bilirsiniz ve sonucun ne olacağını bilmezsiniz. Kasım 2022’de Liz Truss tarafından önerilen ve hem birleşik Krallık ekonomisini hem de kendi kariyerini yerle bir eden ekonomik reformları düşünün. Böyle olmasını planladığını veya beklediğini sanmıyorum.

Sonuç olarak, ABD’deki son bankacılık krizini halihazırda geride bırakıp bırakmadığımızı ya da başka sürprizler olup olmayacağını bilmiyorum. Son birkaç yılda faiz oranlarının çarpıcı bir şekilde arttığını göz önüne aldığımızda, gelecek aylarda bankacılık sektörünün en azından bir miktar baskı altında olmaya devam etmesi bekleniyor. Ancak her ne olursa olsun, hükümetlerin, düzenleyicilerin ve medyanın bizi inandırmaya çalıştığından çok daha kırılgan bir finans sistemi olduğunun farkına varılmalıdır. Yani, beklenmedik iflaslar yaşanma ihtimali her zamankinden daha fazla. Dikkatli olun.