‘Right to Buy’ politikası konut krizini körükledi; yeni düzenlemeler yapılacak

4 Ağustos 2025

İngiltere’de sosyal konutların büyük indirimlerle satılmasını sağlayan “Right to Buy” (Satın Alma Hakkı) politikası, ülkedeki konut krizini derinleştirdi ve kamuya yaklaşık 200 milyar sterline mal oldu.

Common Wealth düşünce kuruluşunun yeni raporuna göre, bu politika İngiltere tarihinin en büyük kamu varlığı devirlerinden biri olarak değerlendiriliyor.

1980 yılında Margaret Thatcher hükümeti tarafından başlatılan sistemle 1,9 milyon belediye konutu piyasa değerinin ortalama %43 altında satıldı. Kuruluş, bu satışların bugünkü değeriyle toplam 430 milyar sterline ulaştığını, kamu tarafından sağlanan sübvansiyonun ise 194 milyar sterlin olduğunu belirtiyor.

Toplu konut stoku eridi, eşitsizlik derinleşti

Raporda, bu uygulamanın uygun fiyatlı sosyal konut stokunu ciddi şekilde azalttığı ve gelir eşitsizliğini artırdığı vurgulandı. Bugün İngiltere’de her altı özel kiracıdan biri eski bir belediye konutunda yaşıyor.

“Right to Buy” politikası sayesinde milyonlarca aile ev sahibi olsa da, yerel yönetimlerin sattıkları konutları yenileriyle ikame edememesi sosyal konut krizini büyüttü. Genç yetişkinler arasında ev sahipliği oranı düşerken, kiracılık ve aileyle birlikte yaşama oranı hızla arttı. 1990’da 25-34 yaş arası bireylerin yarısından fazlası ev sahibiyken, bu oran bugün dörtte birin altına geriledi.

Yeni düzenlemeler yolda: Rayner’den reform planı

The Guardian’da yer alan habere göre, Başbakan Yardımcısı Angela Rayner, bu politikada ciddi kısıtlamalara gitmeyi planlıyor. Yeni düzenlemelerle, kiracıların indirimli konut alabilmesi için gerekli olan minimum ikamet süresi 3 yıldan 10 yıla çıkarılacak.

Belediyeler borç yükü altında, konutlar özel mülkiyete geçti

Common Wealth’in başekonomisti Chris Hayes, bu sürecin belediyelerin finansal sıkıntılarını daha da ağırlaştırdığını vurguladı. Belediyelerin elindeki değerli konut varlıklarının artık olmadığını ve bu eksikliğin ciddi bir barınma krizine yol açtığını söyledi.

Birçok eski belediye konutu şu anda özel mülk sahipleri tarafından kiraya veriliyor ve çoğu kez konut yardımı alan kiracılara yönelik. Bu durum, yılda 20 milyar sterlinin üzerinde bir kamu harcamasına yol açıyor.

Yeni hedefler ve bütçe açmazı

Sol eğilimli düşünce kuruluşu Common Wealth, 1988-89’dan bu yana yerel yönetimlerin her yıl net yatırım kaybı yaşadığını ve sattığı varlıkları yerine koyamadığını belirtti. Centre for Cities adlı bir başka kuruluşun verilerine göre, sosyal konut stokunun 2010 seviyesine geri döndürülmesi için 50 milyar sterlinlik bir yatırım gerekiyor.

İktidardaki İşçi Partisi, önümüzdeki 10 yılda sosyal ve uygun fiyatlı konut üretimi için 39 milyar sterlin ayırmayı ve özel sektör yatırımlarını hızlandırmayı planlıyor. Ancak uzmanlar, 1,5 milyon yeni konut hedefinin zorluklarla karşı karşıya olduğunu söylüyor.

Sosyal konut aktivisti Kwajo Tweneboa ise “Right to Buy” politikasının kamu mülklerini özel kâra dönüştürdüğünü vurgulayarak şu ifadeleri kullandı:
“Konut krizi yaşıyoruz. Milyonlar bekleme listelerinde. On binlerce kişi geçici, sağlıksız konutlarda hayat mücadelesi veriyor. Bir zamanlar kamuya ait olan konutlar bugün özel yatırımcılar için kâr kapısı oldu.”