Borçlandığımız parayı aslında kendimiz yaratıp sonra geri mi ödüyoruz? (2)

Bu yazı 9 Ekim 2023 tarihinde yayınlanmıştır

…Dördüncüsü – 20 bin poundluk depozitonuzu biriktirip bankaya gittiğinizde ve 200 bin poundluk eviniz için yüzde 90 oranında mortgage aldığınızda, 180 bin poundluk borcu (banka için varlık) yaratmış olan aslında SİZDİNİZ; sevgili okuyucu.

Mortgage sözleşmesini imzaladığınızda bunu yapmış oluyorsunuz. Bu borcu kabul etmek, onu yaratmış olduğunuz anlamına geliyor. Siz kabul etmeden önce, bu para – borç – ortada yoktu (ya da daha kolay anlaşılacaksa, müşterinin biri önceki gün mortgage aldığınız bankanın şubesine 9 bin pound yatırdı ve sizin ertesi gün aldığınız 180 bin poundluk borç yaratılmış oldu).

Beşincisi – Eğer bankalar varlıklarının 20 katı kadar borç verme iznine sahipse ve varlıkları aslında sizin ve benim yatırdığımız paralarsa (teminatsız borç olarak), bu durumda banka, yüzde 95’lik kredi-değer oranında bir mortgage borcunun sahibi oluyor. Ekonominin tökezlemesi ve ev fiyatlarının toplu bir şekilde (mesela) yüzde 10 düşmesi halindeyse banka iflas ediyor; batıyor. Peki, bu sene bu durum neden gerçekleşmedi? Çünkü varlıkların (mülkler üzerindeki mortgage anlaşmaları) hepsi paraya çevrilip satılmış değil. Yani, en iyi ihtimalle bu bir gerçeklik değil, felsefi bir olasılık.

Yani (ve şu anda finansal felsefeyi dikkate alıyoruz), tüm dövizler veya bizim para dediğimiz şey, aslında borç. Merkez ve yetkili bankalar tarafından yaratılmış bir borç. Bankalar da diğer tüm “kâr amaçlı” işletmeler gibi, daha fazla kâr ve para yapmak ister. Bu sebeple de bunu yapmaya izinleri olduğu sürece, yukarıda anlatıldığı gibi nakit ve varlık yaratma döngülerini genişletmeye devam etme ihtimalleri yüksek. Hiç yoktan yaratılan bir borç balonunu şişirmeye devam ediyorlar. Hepimizin kabul ettiği ve yaşadığı bir kurgu.

Bu fikirlerle yola çıkarsak, kullandığımız para miktarı sınırsız bir şekilde büyüyebilir (ve büyüyor da) ama sahip olduğumuz ya da kullandığımız veya tükettiğimiz şeylerin miktarı daha düşük bir hızda büyüyor. Tükettiğimiz şeylerin değerini ölçmek için kullandığımız paranın değeri düşüyor. Buna enflasyon diyoruz. Mantıklı geldi mi?

Başka bir şekilde açıklayayım: İnsanlar, Birleşik Krallık’ta ev fiyatlarının son 100 yıl boyunca, ortalama olarak her 10 yılda bir ikiye katlandığını düşünüyor. Yani, 1987 yılında 100 bin pounda aldığınız bir ev 1997 yılında 200 bin pound civarında, 2007 yılında 400 bin pound civarında ve 2017’de ise 800 bin pound civarında ediyordu. Evin değeri 2023 yılında da 1 milyon poundun üzerine çıkmış oluyor.

Yani, evin değeri mi arttı? Belki de öyle değil. Belki de yarattığımız finans felsefesi kurgusunda, basımını yaparak hiç yoktan var ettiğimiz ve evin değerini ölçmek için kullandığımız küçük kağıt parçalarının değeri düşmüştür.