Tütün ve Elektronik Sigara (Vape) Kullanmak

Bu yazı 26 Haziran 2025 tarihinde yayınlanmıştır

Dünya Sağlık Örgütü, sigaralara daha yüksek vergi getirilmesi ve elektronik sigara, ısıtılmış tütün ürünleri ile nikotin poşetlerinde grafik uyarıların zorunlu hale getirilmesi çağrısında bulundu.

Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre, agresif bir şekilde pazarlanan elektronik sigaralar (vape’ler), sigarayla mücadelede kaydedilen ilerlemeyi tersine çevirme riski taşıyor.

Elektronik sigaraların ortaya çıkması, tütün tüketimini azaltacağı düşüncesiyle başlarda memnuniyetle karşılandı. Fakat daha sonra görüldü ki, ‘yediden yetmişe’ kadar daha fazla insan elektronik sigara tüketmeye başladı ve kimin neyi türettiği de kontrolden çıkmış gibi. Bir kez kullanılıp atılan vape’lerin çöpleri, sokakları doldurdu. Ciğerler, boğazlar ve beyinlerde sokaklar gibi kirlenmeye başladılar.

Bir anda virüs gibi tüm dünyaya yayılan vape’lara karşı propagandalar yeterince yapılmadı. Büyük kazançlar sağlayan dev sigara şirketleri, şekil değiştirmiş olarak karşımıza çıkmaya başladılar. Hükümetler kısıtlama, sınırlama ve karşı reklam kampanyalarında geç kaldılar. Birçok ülke herhangi bir önlem almamış durumda. Bazı ülkelerde sigaraları açıktan satılamazken, vape’ler yetkili ya da yetkisiz her dükkânda açıkça teşhir ediliyor ve satılıyor.

Yaptırım gücü olmasa da öneri ve tavsiyelerde bulunan DSÖ, son aylarda harekete geçmişe benziyor. Dublin’de geçtiğimiz günlerde düzenlenen Dünya Tütün Kontrolü Konferansı’nda konuşan örgüt yetkilileri; tütün kullanıcılarının bırakmalarına yardımcı olunmasında, medyada tehlikeler konusunda yapılan kampanyalarda ve tütün ürünlerine daha yüksek vergiler uygulanmasının önemine değinerek, ilerlemenin duraksadığını belirttiler.

DSÖ yetkilileri ayrıca, gençlerin bu ürünlere karşı özellikle savunmasız olduğunu vurgulayarak, birçok ülkede sigara paketlerinde zorunlu olan grafik sağlık uyarılarının elektronik sigara, ısıtılmış tütün ürünleri ve nikotin poşetlerine de uygulanması gerektiğini ifade ettiler. DSÖ raporuna göre, son on yılda birçok ülkede tütün ürünleri daha erişilebilir hale geldi.

2007 yılında yalnızca 8 ülkede buharla çalışan cihazlar (vape ve benzerleri) kullanılırken, günümüzde 133 ülkede bu cihazlar bir şekilde yaygın olarak kullanılıyor. Ancak çok sayıda ülkede bu ürünlere yönelik herhangi bir düzenleme bulunmuyor. Düzenlemelerin kapsamı ülkeden ülkeye değişiyor. Zengin ülkelerin yaklaşık %90’ı bu ürünleri ya düzenliyor ya da satışını yasaklıyor. Bu oran, orta gelirli ülkelerde %66, düşük gelirli ülkelerde ise yalnızca %27. İngiltere’de ise gençleri bu ürünlerden korumak ve çevresel nedenlerle tek kullanımlık elektronik sigaraları bu ay itibarıyla yasaklandı.

Elektronik sigaralarla birlikte nikotin poşetleri ve ısıtılmış tütün ürünleri de yeni nesil ürünler olarak pazarlanıyor. Bu ürünler, uzun yıllardır halk sağlığı adına kazanılmış başarıları baltalayacak şekilde agresif biçimde tanıtılıyor ve yaygınlaştırılıyor. Mahallelerimizdeki dükkanların arasına vape shop’lar eklenmeye başladı. Benzin istasyonları, petrolden kazandığından daha fazlasını vape satışından kazanmaya başladı. Uzak Doğu kökenli ve ne olduğu belli olmayan elektronik sigaralar tezgahlarda açıkça satılıyor. İngiltere’de yapılan yeni yasal düzenlemenin olumlu etkilerini göreceğimizi umuyorum. Tütün şirketleri, geleneksel tütün ürünleri olan ana işlerinden dikkatleri başka yöne çekme girişiminde bulunuyorlar sanki.

Yeni ürünlerle ilgili yasal düzenlemelerin bir an önce yapılması son derece önemli, çünkü “çocuklar ve gençler nikotin kullanmaya teşvik ediliyor” ve bu da beraberinde gelen bağımlılıkla birlikte tütün kullanımına yol açıyor. Yine DSÖ’nün açıklamalarına göre her ülkede veri olmasa da, anketler 13-15 yaş arası çocukların yaklaşık %6’sının elektronik sigara kullandığını gösteriyor.

Ne Yapmalı, Nasıl Mücadele Etmeli?

İngiltere gibi bazı ülkeler, vape kullanımında kısıtlamalara ve yasal sınırlamalara gitmeye başladılar. Geç olmadan bu önlemler tüm ülkelerde yaygınlaştırılmalı; tüm kötü alışkanlıkların anası ve bir anlamda başlangıcı olan sigaranın da giriş kapısı hâline gelmeye başlayan vape ile mücadelede geç kalınmamalı. Çocuklarda vape kullanım yaşı, sigaranın bile altına düşmüş durumda.

DSÖ, tütün kontrol önlemleri konusunda şu önerilerde bulunuyor: Tütün ve benzeri ürünlere ek vergiler getirmek. Dumansız hava sahaları oluşturmak. Bırakmak isteyenlere daha fazla destek sunmak. Tütün kullanımını ve önleme politikalarını kesintisiz uygulamak. Reklam ve sponsorluğu tamamen yasaklamak. Paket uyarıları ve bilgilendirme kampanyalarıyla kamuoyunu bilinçlendirmek.

Çok sayıda ülkede sigara ve vape’ler, üzerinde zorunlu sağlık uyarısı bulunmaksızın satılabiliyor. Bu da milyarlarca insanın tütünün zararlı etkilerine karşı korumasız kaldığı anlamına geliyor. DSÖ raporlarına göre tütün kullanımı her yıl 7 milyondan fazla insanın hayatına mal oluyor.