Birleşik Krallık’taki Türk hamamları…

Bu yazı 5 Haziran 2025 tarihinde yayınlanmıştır

Birleşik Krallık’ta (BK) çok sayıda tarihi Türk hamamı olduğunu biliyor musunuz? BK’de geçmişteki “temiz”lik imajımızın sürdüğünü sanmıyorum. Örneğin şimdiye kadar yarattığı pisliği, çöpü temizleyen Türkiye ya da Kıbrıslı bir ustayla tanışmak nasip olmadı. Londra’daki yaşamımda her gün duş alan Japonya’dan Kanada’ya pek çok ev arkadaşım olmuştu. Bizimkileri sormayın gitsin. Neyse dostlar size BK’de 200 yıl önceki “temiz”lik imajımızdan ve BK’deki Türk hamamlarından söz etmek istiyorum.

Londra’daki Bizim’Kiler kitabımda ayrıntılı anlattığım üzere; BK’deki Türk kültürünün ilk izlerinde Türk hamamına rastlıyoruz. BK’ye hamam kültürünün taşınmasında en önemli katkı 1831’de İstanbul’a elçilik görevlisi olarak atanan gazeteci-yazar ve diplomat David Urquhart’ın 1850’de yayınladığı “Pillars of Hercules” başlıklı kitaptaki Türk hamamı bölümü sayılır.

İngiltere’deki sağlık sorunlarına karşı hamam kampanyası başlatılır. İngiltere’nin birçok şehrinde Türk Hamamları inşa edilir. “Turkish Bath” 1856 yılında Londra’da ayrı bir kitap olarak basılır. Birçok belediye başkanı Sultan Abdülaziz’e mektuplar yazarak hamam inşası konusunda uzman isterler. Bu kitaptan yola çıkan tıp doktoru Sir John Fife çok daha genişlettiği ve Türk hamamının tıbbî bir tahlilini yaptığı “Manual of The Turkish Bath” isimli eserini yayınlar (Bkz. “Osmanlı Yanlısı İngiliz Dış İşler Komiteleri- Dr. Hüseyin Çelik).

Sanat tarihi profesörü Nurhan Atasoy 14 Ekim 2016’da Londra’da büyükelçilik konutunda verdiği, “Türk ve Osmanlı Hamam Kültürü” konulu konferansta şunları söylüyor: “Osmanlı döneminde İngilizler, sağlık sorunları nedeniyle Türk hamamını ülkelerine getirerek, inşa etmişlerdir. Bir araştırmada, Osmanlılarda bazı hastalıkların hiç görülmediği anlaşılmış, nedeni hamam kültürüne bağlanmıştır. Ben 1960’larda, 1970’lerde Londra’ya geldiğimde birçok yerde Türk hamamları vardı. Osmanlılar banyo kültürünü Romalılardan almıştır. Ancak iki kültür arasında çok fark vardır. Roma hamamları çok daha büyük, havuzlu, iç ve dışları çok süslü yapılardı.”

Atasoy, BK’deki ilk hamamları da şöyle anlatıyor: “19’uncu yüzyılın ikinci yarısında sanayi devriminin hijyen reformları yeni iş kanunları ve kentleşmenin bir parçası olarak Avrupa ve ABD’de Türk hamamları kurulmaya başlıyor. Mimari bir eser, teknolojik bir yenilik ve toplumsal bir reform olarak algılanan Türk hamamının ilk örnekleri David Urquhart’ın İrlandalı bir doktor olan Richard Barter’in isteğiyle İngiltere’de inşa ettiği hamamlar. Ayrıca Charles Bartholomew’un adıyla bilinen 1880’lerde Bristol ve Londra’da inşa edilen Türk hamamları sağlık tapınakları olarak adlandırılıyor. Avrupa bunları taklit etmiş ama böyle hamamlar yapamamışlar…”

Bu konuda günümüzdeki en iyi kaynaklardan biri olan Malcolm Shifrin’in Victorian Turkish Bath (2015/978-1- 84802-230-0) kitabı, 19’uncu yüzyılın gizli kalmış bir tarihine ışık tutuyor. Kitap, belki de ülkenin ilk sağlıklı yaşam kampanyası sonucu kurulan Türk hamamlarına ait 450 çizimi de içeriyor.

Fotoğrafta gördüğünüz 1895’te “7-8 Bishopsgate Churchyard, London EC2M 3TJ” adresinde yapılan Türk Hamamı, uzun süre “Gallipoli” adıyla Türk restoranı olarak hizmet de verdi. Günümüzde ise tarini eser olarak koruma altında. Yolunuz o bölgeye düşerse mutlaka görün isterim… Temiz imajımızın olduğu günlerin adına…