Noel Baba, Coca Cola’nın adamı mı?

Bu yazı 20 Aralık 2016 tarihinde yayınlanmıştır

Noel Baba St. Nicholas 245’de doğduğu Anadolu’da “İyiliğin iyisi gizlidir” felsefesiyle insanlara yardım etti. Noel Baba’yı kapitalizmin adamı yapmak isteyen Coca Cola 1931’de şimdiki Noel Baba tipini reklam amacıyla yarattı.

Şimdi “Noel Baba’nın Hıristiyanların (gerçi kültürün bir parçası olmuştur artık) Christmas kutlamalarıyla doğrudan bir ilişkisi yok” desem. Kızar mısınız? Kızmayın. Anlatayım.

Noel Baba diye bilinen Niko, 245’de Türkiye’de bir Akdeniz kasabası olan Patara’da doğar. Benim gibi has Anadoluludur. Piskopos seçilince de St. Nicholas diye anılır. Yaptığı gizli iyiliklerle ünlenen St. Nicholas’ın evlenemeyen komşusu için bacadan altın attığı, altınların da çorbanın içinden sürpriz olarak çıktığı bilinir. Anadolu’da iyiliğin iyisi gizlidir hãlã… Anadolulu Aziz Nicholas’ın Anadolu yardım kültürü Cenevizlilerce Avrupa’ya, Hollanda’lılarca da ABD’ye taşındı. St. Nicholas öldüğünde Kale yakınlarındaki lahide gömüldü. Cenevizler , St. Nicholas’ın kemiklerini Antalya’dan İtalya Bari’de inşa edilen lahite kaçırdılar. Romalıların 6 Aralık çocuklara hediye dağıtma günü St. Nicholas’ı anma günüyle birleşti. Daha sonra bu gelenek, 24 aralık gecesi Avrupa’da (25 Aralık İngiltere’de) Christmas kutlamalarına dönüştü.

Noel Baba aslında beyaz atıyla dünyanın çevresinde uçan Norveçli mitolojik tanrı Vodan’ın imajıdır. 8 ren geyiğinin çektiği uçan kızak da William Gilley’in bir çocuk şiirinden esinlenildi. İsveçli Haddon Sundblom da 1931’de günümüzde yaygın bir biçimde kullanılan Noel Baba çizimini Coca Cola reklamı için hazırlamıştı. Sundblom’un çizgisini çocuklar benimseyince Noel Baba, evrensel kültürün bir parçası oldu. Yüzyılımızda “emperyalist, kuzeyli, gelişmiş, sanayileşmiş” ya da “birinci dünya” diye tanımlanan ülkelerin kültürleri de ekonomileri gibi evrenselleşmede baskın ve belirleyici yanı oluşturuyor. Noel Baba’nın evrenselleşmedeki özü, çocukların gizli hediyelerle mutlu edilmesi. “Anadolulu Niko Efendi’nin Noel Baba’ya dönüşmesini, gelişmiş kapitalist ülkelerdeki insana özgü değerlere olan özlem” diye açıklamak çok safça olur. Kapitalizmle özdeşleşen Coca Cola; Noel Baba’ya el attığına göre, kapitalizmin tüketim ekonomisindeki art niyetini düşünmemiz gerekir.

Bir başka olgu da Noel Baba’nın Anadoluluğunun gözardı edilmesi… “Emperyalist, kuzeyli, gelişmiş, sanayileşmiş” ya da “batılı” diye tanımlanan ülkeler, yakın tarihlerine şöyle bir göz atsalar; Noel Baba’nın Demreli olduğunu ve pek çok önemli şahsiyetin de köklerinin Anadolu’ya, Truva’ya uzandığını görecekler.

Noel Baba’nın topraklarında “tereciye tere satmak” diye bir deyim vardır. Batı’nın tere satmaya çalıştığı Anadolu, Batıya verdiklerini geri alırsa paralarıyla çırılçıplak kalırlar bu soğukta. Yalnızca Noel Baba’yı geri çekse, Noel kutlamasız kalırlar bu Noel’de. Bunu biliyorlar mı? Bilmiyorum! Noel Baba, CocoCola’nın adamı mı diye sorarsanız? Anadolu onu kimseye bırakmaz! Onu adım gibi biliyorum.

______________

Noel, her yıl 25 Aralık tarihinde İsa’nın doğumunun kutlandığı Hristiyan bayramı. Ayrıca Doğuş Bayramı, Kutsal Doğuş veya Milât Yortusu olarak da bilinir. 20. yüzyılın başlarından itibaren Noel, Hristiyan olmayanlar tarafından da kutlanan, dinî motiflerinden arınmış, hediye alışverişi etrafında yoğunlaşan bir bayram olarak da kutlanmaya başlamıştır. Bu seküler Noel versiyonunda mitolojik figür Noel Baba temel bir rol oynar.

Kutlamalar 24 Aralık’ta Noel arifesiyle başlar ve bazı ülkelerde 26 Aralık akşamına kadar devam eder. Ermeni Kilisesi gibi bazı Doğu Ortodoks Kiliseleri, Jülyen takviminde 25 Aralık’a denk gelen 6 Ocak’ı Noel olarak kutlarlar. Hristiyanların çoğunlukta olduğu ülkelerde pratik olarak Noel tatili yılbaşı…