Yaklaşan mali kriz (1)

Bu yazı 16 Ocak 2023 tarihinde yayınlanmıştır

Size kötü haberler vereceğim için üzgünüm. Potansiyel olarak ÇOK kötü haberler. Uluslararası ekonomi içerisinde pusuya yatmış bir şey var ve bu şey, 2008’deki genel mali krizi bir çocuk oyunu gibi gösterecek bir olayı tetikleyebilir.

Anlatacaklarım karmaşık ve biraz teknik detay içeriyor ama önemli. Aralık 2022’nin başlarında, Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS), swap anlaşmaları piyasasıyla ilgili bir rapor yayınladı. BIS’i daha önce hiç duymamış olabilirsiniz. İngiltere Merkez Bankası veya ABD’deki Fed gibi, BIS de bir merkez bankası.

Ancak, sadece merkez bankalarına veya ülkelere banka hizmeti ve mali destek sunuyor. BIS’in rolü, dünyanın mali siteminde ve küresel ekonomide istikrarı sürdürmeyi de içeriyor. Yayınlanan 90 sayfalık raporun 68’inci sayfasında çok rahatsız edici bir tahmin açıklandı. Bunun bir tahmin olduğunu unutmayın.

Birazdan bununla ilgili daha çok şey anlatacağım. Raporda, dünyada banka olmayan kurumların gelecek 12 ay içinde ödenecek swap anlaşmalarının tahmini miktarının 100 trilyon doların üzerinde olduğu belirtildi. Bunların yüzde 85’ininse ABD doları olacağı tahmin ediliyor.

Hadi, bunu analiz edelim. Geriye doğru. Trilyon nedir? Milyon tane milyon. 1’in yanında 12 tane sıfır. Çok büyük bir rakam. Karşılaştırma yapacak olursak, Birleşik Krallık’ın devlet borcu 2,5 trilyon dolar.

ABD’ninki 31 trilyon dolar, Japonya’nınki ise 9 trilyon dolar. Yani, BIS’in tahmini olarak belirttiği borç, Birleşik Krallık, ABD ve Japonya’nın devlet borçlarının toplamından daha fazla.

Bu miktarda parayı borçlu olanlar kim? Banka olmayan kurumlar. Ya da şirketler. Birazdan daha detaylı anlatacağım. Bu rakam neden tahmini? Çünkü, çok çılgınca gelecek ama ne kadar borçlanıldığını ve geri ödenmesi gerektiğini kimse bilmiyor.

Çünkü, swap piyasası kontrol edilmiyor ve çılgınca muhasebe kurallarına göre, swap anlaşmaları türev ürünler olarak yapılandırıldığı için, şirketlerin muhasebelerine ve bilançolarına dahil edilmeleri gerekmiyor. Yani bunlar, hesaplarda gösterilmesi gerekmeyen, bilanço tablolarında yer almayan anlaşmalar.

Türev ürünler nedir?

Değerini diğer mali işlemlerden alan karmaşık bir mali araç. Mali bir sonuca yönelik bir bet olabilir. Warren Buffet, bunların mali piyasaların kitle imha silahları olabileceğini söylemişti. Potansiyel olarak zehirli şeyler.

Swap anlaşması nedir?

Bir örneğe göz atalım. Avrupa’da fabrika kurmak isteyen bir Amerikan şirketini ele alalım. Ford Motor Cars diyelim. Mesela 10 milyon euro borçlanmak istiyorlar. Avrupa’da konumlandırılmadıkları için, Avrupa’daki herhangi bir büyük banka, bunun daha riskli olduğunu düşünerek onlara daha yüksek bir faizle borç verecek.

Mesela yüzde 10. Avrupa’da konumlanmış başka bir şirkete bakalım. Mesela BMW. Diyelim ki aynı sorunu yaşıyorlar. ABD’de fabrika kurmak istiyorlar ve 10 milyon dolara ihtiyaçları var…