Kendimizi Koruma Davranışları

Bu yazı 20 Ağustos 2013 tarihinde yayınlanmıştır

Bir gün komşularından biri Nasrettin Hoca’nın evinin etra­fına tuz serpiştirdiğini görür ve Hoca’ya sorar. – Ey hoca neden evinin etrafina tuz döküyorsun? Nasrettin Hoca cevaplar; -Kap­lanları evimden uzak tutmak için. Komşu şaşırır, -Ama hocam bi­zim buralarda kaplan olmaz ki! Hoca karşılık verir, -Elbette!!
Nasrettin Hoca’ya göre kap­lanları evinden uzak tutan etken evinin etrafına serpiştirdiği tuz­dan başka birşey değildir. Başka bir yerde George Eliot’un, Adam Bede isimli romanında, Mrs Poys­ter güneşin her sabah kendi se­sini, söylediği güzel şarkıları duymak için doğduğuna inanan kibirli bir horoz’dan bahseder. Kim horozun yanlış olduğunu söyleyebilir ki?
‘Ben biliyordum böyle ola­cak’, ‘Zaten emindim bu benim kara kaderim’, ya da ‘Hep beni mi bulur böyle şeyler?’. Bu cüm­leler size pekte yabancı gelmi­yordur. Doğruluğuna inanarak, güvenle söylediğimiz bu cüm­leler, düşünceler aslında kendi kendimize yerine getirdiğimiz kehanetlere dönüşürler. Bu du­rumu depresyon, özgüven ya da endişe sorunları yaşayan insan­larda sıkça görürüz.
Örneğin gök gürültüsünden korkan bir insan, yıldırım çarpa­cağından korktuğu için dışarıya sadece hava tamamıyla ‘güvenli’ yani gökyüzü tamamıyla mavi ve bulutsuz olduğunda çıkar. Eh bu fobi Londra’da yaşayan bir insana aitse yıllar boyu bu kişi kendisini eve hapsetmekten kur­tulamayacaktır. Sorulduğunda, halen hayatta olmasını dışarıya çıkmaması ile açıklayacaktır.
Başka bir örnekte, toplantı­larda ya da partilerde yaban­cılarla konuşmaktan sakınan, sosyal fobisi olan birisinden bahsebiliriz. Bu birey toplantı­larda insanların yüzünün kızar­dığını görmesinden korkar. Bu korkusundan dolayı insanların dikkatini çekmemek için konuş­tuğunda eliyle yüzünün bir kıs­mını kapatır ve de insanların gö­züne bakmaktan kaçınır. Fakat bu yaptığı koruma davranışları insanların kendisini anlamak / duymak için daha çok yaklaşma­sına neden olur. Aynı kişi elinin titremesini göstermemek için su içtiği bardağı daha sıkı bir şekilde tutar ama bu davranış elinin tit­remesini arttırmaktan başka bir işe yaramaz.
Endişe, korku, ya da küçük dü­şürülme vb. korkuları yaşayan­ların kendilerini korumak için yukarıda belirtilen davranışları geliştirmesinden daha doğal bir durum olamaz.
Ama anlaşılacağı üzere bu ko­ruma davranışları bireylerin kor­kuları ile yüzleşmelerini, eğer o davranışları yerine getirmedik­lerine / değiştirdiklerinde ne olacağını (ya da olmayacağını) görmelerini engellediğinden ha­yatların kara kehanetlerin ger­çekleştiği karanlık bir deneyime dönüştürür.
İşin zor yanı yıllar boyu tekrar­lanan bu davranışların içselleş­miş kişiliğimizin bir parçası ola­rak alışkanlıklara dönüşmesidir.
Nasrettin Hoca’nın yaptığına rahatça gülebiliriz ama iş bizim kendimizi koruma davranışları­mıza geldiğinde bu kısır döngü­lerin farkına varmamız bile yılla­rımızı alabilir.
Not: Önümüzdeki hafta içeri­sinde bir hafta tatilde olacağım­dan sizden gelen telefonlara ya da e-maillere bir hafta sonra ce­vap verebileceğim.
Teşekkürler.